Ayçiçeği Yetiştiriciliğinde Canavar Otu (Orabanche spp.) Mücadelesi ve Dayanıklı Çeşit Kullanımının Önemi

Canavar otu 

Bitkiler aleminde Orobanchaceae familyasından olan canavar otları (Orobanche spp.) obligat, çiçekli kök paraziti bitkiler olup dünyada farklı coğrafyalarda görülmesine rağmen dağılımlarının ana merkezini Güney Avrupa, Batı Asya, Kuzey Afrika, Orta Doğu, Akdeniz Bölgesi, Doğu Avrupa, Batı Avustralya ve Kaliforniya gibi ağırlıklı Akdeniz ikliminin hakim olduğu bölgeler oluşturmaktadır. Orobanche cinsi içerisinde 100’den fazla farklı tür bulunmasına rağmen tarımsal açıdan yüksek verim kayıplarına neden olanlar küçük bir kısmını oluşturmaktadır (Kadıoğlu 2009).  

Tam parazit bir yabancı ot olan canavar otlarının yeşil yaprakları yoktur, dolayısıyla klorofil içermezler ve de fotosentez yapamazlar. Bu nedenle yaşamı konukçudan alacağı besin ve suya bağlıdır. Çiçekli bitkiler içerisinde dünyadaki en küçük tohumlu bitki olan canavar otlarının tohumlarının çimlenebilmesi için mutlaka tercih ettikleri konukçu bitkiden uyarıcıların gelmesi gerekmektedir. Çimlenme için gerekli sıcaklık ve nem gibi koşulların uygun olduğu şartlarda, konukçudan uyarıcıların gelmesine müteakip, canavar otunun tohumu çimlenerek konukçu köküne doğru çim borucuğu denilen yapısını uzatır ve konukçuya bağlandığı noktada kalınlaşarak emeçlerini oluşturur. Toprak altında geçirdiği 30-100 gün boyunca sürekli bünyesine besin maddeleri depo eder ve daha sonra toprak yüzeyinde görülmeye başlayan genç canavar otu çok kısa bir sürede büyüyerek çiçek ve meyvelerini oluşturur. Herbir canavar otu türden türe değişmekle beraber 5 000-100 000 arasında tohum üretme potansiyeline sahiptir ve bu tohumlar canlılığını yitirmeden 10 yıldan daha fazla bir süre toprak altında kalabilirler. Canavar otlarının boyları 10-70 cm civarında, çiçeklerinin renkleri türden türe göre değişmekle beraber eflatun, mavi, beyaz veya sarı renktedir. Ülkemizde Canavar otlarına ait sadece 36 tür tespit edilmiştir. Ancak bunlardan sadece dört tür diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de bazı kültür bitkilerinde sorun oluşturmaktadır. Bu türler: O. ramose (Mavi çiçekli canavar otu), O. aegyptiaca (Mısırlı canavar otu), O. crenata (Beyaz çiçekli canavar otu) ve O. cernua’dır (Anonim, 2008). 

Konukçuları 

Canavar otu tohumunun çimlenip bağlanabildiği ve yaşamını sürdürmek için besin ve suyunu aldığı bitkilere konukçu bitki denir. Canavar otunun türüne göre konukçusu değişir. Örneğin; boğumlu canavar otu  ayçiçeğini, mavi çiçekli canavar otu konukçu olarak en fazla domates, patates, ve tütünü ve beyaz çiçekli canavar otu ise mercimek ve baklayı tercih eder, Canavar otlarının bölgede bulaşmanın şiddetine bağlı olarak kültür bitkilerinde %5 veya %100 arasında değişen ciddi verim kayıplarına neden olabilirler. 

Canavar otları çiçeklenmeden önce elle çekilerek ayrı bir yerde imha edilmelidir. 

Son olarak canavar otuna dayanıklı tohum seçimi çok önemlidir.

Clearfield Plus teknolojisine sahip ayçiçeği çeşitleri tercih edilerek canavar otu’na ruhsatlı Demora herbisitinin uygulamasını önerebiliriz. Demora’nın içerisinde bulunan imazamox aktif maddesi, bitkilerin tüm kök ve sürgün büyüme noktalarında protein sentezinde dallanmış zincir aminoasitlerin (valin, lösin, ve izolösin) biyosentezi için gerekli bir enzim olan asetolaktatın, sentezini inhibe ederek bitkileri öldürürler İmidazolinon grubundaki herbisitler, çok geniş spektrumda yabancı otlarda etkili olması, hayvanlar, kuşlar, balıklar ve omurgasızlar üzerinde düşük toksisite göstermesiyle çevresel profile uygundur. Uygulanan herbisitin %65- %70’i yapraklar ve sürgünler tarafından, %30- %35’topraktan kökler tarafından alınır.