Buğday'da Septorya Yaprak Lekesi ve Mücadelesi
BUĞDAY ALANLARINDA ZARAR YAPAN ÖNEMLİ YAPRAK HASTALIĞI; SEPTORYA YAPRAK LEKESİ VE MÜCADELESİ İÇİN ÇÖZÜMLERİMİZ
Buğday (Triticum spp.), insan beslenmesinde önemli bir yeri olan, dünyada en çok üretilen ve tüketilen kültür bitkilerinden birisidir. Türkiye’de 2022/23 yılında 6,63 milyon ha’lık alanda, 20,5 milyon ton buğday üretilmiştir.
Buğdayın ekonomik ve ticari açıdan önemli bir üründür ve gıda ve sanayi sektöründe kullanımı yüksektir. Ekmek, makarna, irmik, bisküvi ve bulgur yapımında kullanılan buğdaydan aynı zamanda kaba kepek, ince kepek, ruşeym, gluten, nişasta, un ve tam buğday unu gibi birçok farklı ürün de üretilmektedir. Bu ürünlere, her geçen gün farklı ve yeni ürünler eklenerek buğday ürünlerinin önemi gittikçe daha da artmaktadır. Dünya genelinde üretim miktarı ve ekim alanı bakımından ilk sıralarda buğdayın yer almasının bir diğer sebebi ise buğday bitkisinin tüm iklim koşullarına adapte olabilmesidir.
Dünyada buğday üretiminde abiyotik ve biyotik faktörlerin % 25-30 oranında verim kayıplarına neden olduğu tahmin edilmektedir. Biyotik hastalıklara neden olan hastalık etmenlerinden fungal patojenler, buğday ekim alanlarında kök, kök boğazı, yaprak ve başak hastalıklarına neden olurlar. Bu hastalıklardan biri de Septoria tritici etmeninin neden olduğu Septorya Yaprak Lekesi hastalığıdır. Septorya yaprak lekesi hastalığı uygun koşullar altında buğdayda % 25-50 arasında ürün kaybına neden olmaktadır.
TANIMI VE YAŞAYIŞI
Buğdayı enfekte eden S. tritici etmeninin neden olduğu bu hastalık, uygun koşullarda triticale ve çavdarı da enfekte edebilir. Bazen arpa ve bazı yulaf türleri üzerinde de görülür.
S.tritici, enfekteli bitki artıklarında ve kendi gelen buğday üzerinde yaşamını sürdürür. Enfekteli artıklar, şayet derin sürülmemişse ve çürümemişse 3 yıldan fazla canlı kalabilir ve spor üretebilirler. Yağışlı hava süresince, enfekteli anız veya ürün artıkları üzerinde, toprak yüzeyinde sporlar ürer. Buğday yaprakları üzerine yağmurla veya rüzgârla gelen sporlar yaprak üzerinde ıslaklık en az 6 saat süreklilik gösterdiğinde çimlenir ve yaprağı enfekte ederler. Yapraklar 2-3 gün süreyle ıslak kaldığında enfeksiyon oranı yükselir. Hastalığın yaprakta gelişmesi sonucunda piknitler oluşur. Piknitler gri-kahverengi ve küremsi olup, yaprak dokusu içinde gömülü olarak bulunurlar. Olgunlaşan piknitlerden nemli ortamlarda beyazdan devetüyü rengine kadar değişen renkte spoer kitlesi dışarı akar. Enfekteli boğumlar üzerinde bazen koyu renkli ve dokuya gömülmüş noktalar şeklinde piknitler görülür.
S.tritici konidiosporlarının çimlenme sıcaklıkları optimum 20 - 25 °C'dir. Hastalık etmeninin 5 °C'den 35 °C'ye kadar geniş bir sıcaklık isteği vardır. Havanın sıcak ve kurak dönemleri veya kış soğukları hastalık gelişmesini durdurur. Enfeksiyonlar, uygun sıcaklık ve birbirini takip eden yağışlı havalar süresince devam eder. Hastalığın ilk belirtileri yapraklarda bulaşmadan 14-21 gün sonra görülmekle birlikte, orantılı nemin yüksek olduğu durumlarda 5-6 gün sonra da görülebilir.
BELİRTİLERİ, EKONOMİK ÖNEMİ VE YAYILIŞI
Hastalığın ilk belirtileri, yaprak üzerinde damarlar ile sınırlandırılmış, küçük, düzensiz, kırmızımsı-kahverengi lekeler şeklindedir. Hastalık, kül rengi lekelerin merkezinden gelişir. Bu lekelerin genişlemesi ve birleşmesi sonucunda yaprağın tümü lekelerle kaplanır. Daha sonra lekeler üzerinde küçük koyu noktalar şeklinde piknitler görülür, bu nedenle hastalık "benekli yaprak lekesi" olarak da bilinir. Bazen aynı bitkide diğer yaprak hastalıkları da görülebilir. Bu nedenle hastalıklar karıştırılmamalıdır.
Hastalık, ilk olarak alt yapraklarda görülür. Daha üst yapraklara yayılma hızı, çevre koşullarına ve buğday çeşidinin duyarlılığına bağlı olarak değişir. Hastalığın şiddeti, bitki olgunluğa yaklaştıkça azalmaktadır. Septorya yaprak lekesi, Ege, Marmara ve İç Anadolu Bölgelerinde de görülmekle birlikte özellikle Akdeniz Bölgesinde zaman zaman epidemilere neden olarak ekonomik önemde zararlar meydana getirir.
MÜCADELESİ
Kültürel Önlemler
Duyarlı çeşitlerin ekiminden kaçınılmalı, dayanıklı çeşitler ekilmelidir.
Ekim nöbeti uygulanmalıdır.
Derin sürüm yapılarak, bitki artıklarının toprağa gömülmesi sağlanmalıdır.
Analiz sonuçlarına göre dengeli gübreleme yapılmalı, özellikle gereğinden fazla azotlu gübre kullanmaktan kaçınılmalıdır.
Sık ekimden kaçınılmalı, mibzerle ekim tercih edilmelidir.
Kimyasal Mücadele
İklim koşulları hastalığın gelişmesine uygun gidiyorsa ve epidemik bir durum olasılığı varsa yeşil aksam uygulaması yapılmalıdır.
Septorya yaprak lekesi hastalığının kimyasal mücadelesinde kullanılacak bitki koruma çözümlerimiz ve detayları aşağıda verilmiştir.
