Soya Yetiştiriciliğinde Kömür çürüklüğü (Macrophomina phaseolina) Hastalığı
Soya, insan gıdası ve biyoyakıt hammaddesi olarak değerli olan yağı ve hayvansal yetiştiricilik için yüksek ve nitelikli protein içeriği nedeniyle dünyadaki en değerli tarımsal ürünlerden biridir. Soya bitkisi, ülkemize de ilk kez 1930’lu yıllarda girmiş ve uzun yıllar boyunca sadece Karadeniz bölgesinde tarımı yapılmıştır. Son yıllarda ağırlıklı olarak soyanın önemli bir kısmı Çukurova Bölgesinde yapılmaktadır. Adana ve Mersin illeri, Türkiye soya üretiminin % 80-85’ini karşılamaktadır. Türkiye’de Soya üretimi 2022’de 155 bin ton olarak gerçekleşmiştir.
2022-2023 sezonunda Dünya soya üretimi 370 milyon ton olarak gerçekleşirken, üretimde Brezilya, ABD, Arjantin ilk sıralarda yer almaktadır. Brezilya en büyük ihracatçı, Çin en büyük ithalatçıdır. 2023-2024 sezonunda küresel soya üretiminde artış öngörülmektedir ancak Türkiye soya üretimi iç talebi karşılayamamaktadır.
Soya kök ve sapında ortaya çıkan toprak kaynaklı patojenlerin neden olduğu kök çürüklüğü ve sap çürüklüğü hastalıkları soya tarlalarında yaygın olarak bulunan hastalıklar olup önemli düzeyde verim kayıplarına neden olmaktadırlar.
Macrophomina phaseolina fungal etmeninin neden olduğu Kömür çürüklüğü bu hastalıklardan biridir. Kömür çürüklüğü hastalığı genellikle sıcak ve kurak koşullarda yetişen bitkilerde daha yoğun olarak görülmektedir. Fungal etmen pek çok bitkinin tohumu ile tohum kabuğunda taşınır. Çimlenen tohumlar ise çıkış aşamasında ya da çıkış sonrasında ölür. Hastalık toprak sıcaklığı 32 °C üzerinde gelişir. Düşük toprak nemi hastalığın şiddetini arttırır.
Hastalık belirtileri soya bitkisinde kök boğazı ve gövde üzerinde kırmızımsı kahverengi renk değişimleri şeklinde görülür. Hastalık ilerledikçe renk koyulaşır ve siyah bir görünüm alır, sıcak ve kuru havalarda enfekteli bitkiler ölür. Kömür çürüklüğü hasada yakın dönemde görülür. Enfekte olan bitkilerin ana köklerin alt dokusunda parlak kahverengi renk değişimi gözlenir. Bu renk değişimi bitki gövdesinin alt kısmında oluşur. Başlangıçta toprak üstü aksamda hastalık belirtisi görülmez. Daha sonraki dönemde yapraklar sarıya döner, solar ve bitki gövdesinde asılı kalırlar.
Çoğunlukla enfeksiyon gövdenin toprağa yakın olan kısmından yukarıya doğru gelişir. Enfekteli bitki sapı ortadan ikiye ayrılıp bakıldığında odun dokusunda siyah çizgiler ve mikrosklerot oluştuğu görülür. Soya yetiştiriciliğinde Kömür çürüklüğü hastalığı iklimin uygun olduğu üretim alanlarında %70 oranında ürün kayıplarına yol açar.
Mücadelesi
Kültürel önlemler
- Sık ekimden kaçınılmalıdır.
- Uygun gübreleme yapılmalıdır.
- Sulamanın yapıldığı yerlerde, mümkünse ekimden önce tarla 3-4 hafta su altında bırakılmalıdır.
- En az 3-4 yıllık ekim nöbeti programı uygulanmalıdır.
- Dayanıklı çeşitler tercih edilmelidir.
- Hastalıklı bitki artıkları ortamdan uzaklaştırılmalıdır.