Zeytin Zararlıları ve Hastalıkları ile Mücadele

Zeytin, ülkemiz ekonomisinde en önemli ilk on tarımsal ürün içerisinde yer almaktadır. Zeytin bitkisel yağ açısından zengindir ve bu nedenle doğrudan tüketiminin yanı sıra zeytinyağı olarak da tüketilmektedir. İnsan sağlığına olumlu etkileri nedeniyle insan beslenmesinde vazgeçilmez bir ürün olan zeytin dünyada önemi giderek artan bir üründür.

Dünyada 37 ülkede zeytin yetiştiriciliği ve üretimi yapılmakta olup, ekonomik kazanç açısından toplam 7,5 milyon hektar alan zeytin tarımına ayrılmakta veya tahsis edilmektedir. Dünya zeytinciliği için en uygun bölge Akdeniz Bölgesi’dir. Dünya zeytin üretim alanının yaklaşık %95’i Kuzey Akdeniz Bölgesi’nde yer almaktadır. Bu doğrultuda Türkiye, Yunanistan, İtalya, İspanya, Fransa’nın güneyi, Kuzey Afrika ve bazı Ortadoğu ülkelerinde zeytin üretiminin yapıldığı ülkelerdir. 

2022 yılında TÜİK verilerine göre dane zeytin üretimi 2.976.000 ton olup, bunun %32'si sofralık, %60'ı ise yağlık zeytindir. 

2023 yılı TÜİK bitkisel üretim tahminine göre, dane zeytin üretimi ise 2.232.000 tondur.

2021/2022’de dünya sofralık zeytin üretimi geçen yıla göre yaklaşık aynı kalmış, 2022/23’ de Türkiye’de artış, İspanya’da azalış vardır. Sofralık zeytin 2021/22 sezonunda en çok üretimi İspanya, Mısır ve Türkiye gerçekleştirmiştir.

Yağ üretiminde zeytin yetiştiriciliğinin ayrı bir önemi olan Türkiye, zeytinyağı üreten ve ihraç eden ülkeler arasında önemli bir konuma sahiptir.

Zeytin Zararlıları ve Hastalıkları ile Nasıl Mücadele Edilir?

Zeytin üretiminden yüksek verim alınması önemlidir. Tarım ürünlerinde yüksek verim için bitkilerin yetiştirilmesi sırasında ortaya çıkan hastalıklarla ve zararlılarla mücadele önemli bir konudur. 

Önemli Zeytin Hastalıkları ve Mücadelesi

Zeytin yetiştiriciliğinde sıkça görülen hastalıklar; zeytin dal kanseri, vertisilyum solgunluğu, halkalı leke hastalığı ve antraknoz olarak sıralanabilir. Her hastalık zeytin ağaçlarında farklı belirtiler ortaya çıkarmaktadır. 

1. Zeytin Dal Kanseri (Pseudomonas savastanoi pv. savastanoi)

Zeytin ağacının gövde, dal ve sürgünlerinde değişik büyüklükte ur ve siğiller şeklinde görülür. Yıllık sürgünlerde yaprak, çiçek ve meyve dökümü sonucu açılan yara yerlerinde oluşan siğiller küçük, yuvarlak ve süngerimsidir. Hasat strasindaki sırik vuruğu, dolu yarası ve budama hataları nedeniyle oluşan yaranın şekline göre, urların büyüklükleri de değişmektedir. Don çatlaklarında meydana gelen urlar ise çatlaklar boyunca dalı sarmış olarak görülür.

Genç sürgünlerdeki yaprak, çiçek ve meyve dökümü sonucu oluşan yaralarda siğiller meydana gelir ve dallar çıplak bir görünüm alır.

Kültürel Önlemler: 

• Zeytin dikimine elverişli olmayan, sık sık don olaylarının meydana geldiği bölgelere, zeytin dikilmemelidir. 

• Fazla su tutan, tabanı killi topraklarda zeytin dikiminden kaçınılmalı, dikim yapılmışsa toprağın fazla suyu, drenaj yapılarak akıtılmalıdır.

• Zeytin ağaçlarına gereğinden fazla azotlu gübre verilmemelidir. 

• Budama artıkları bahçeden uzaklaştırılmalıdır. 

2. Vertisilyum Solgunluğu (Verticillium dahliae)

Vertisilyum solgunluğu hastalığının ani ve yavaş solgunluk olmak üzere 2 tip belirtisi bulunmaktadır;

Ani solgunluk: Bu durum kış sonundan erken ilkbahara kadar görülür. Sürgün ve dallar aniden kurur. Kabuk dokusu erguvan rengine döner. Böyle bir dalın kabuğunun altından boyuna kesitler alındığında iletim demetleri koyu kestane renge dönüştüğü görülür. Hastalıklı ağaçların sürgün ve dalları kuruyarak ölür. 

Yavaş solgunluk: İlkbaharda görülmeye başlanır. Çiçeklerdeki belirtiler yapraklardan önce ortaya çıkar. Hastalık çiçeklenme döneminin başında olursa çiçekler dökülebilir. Mumyalaşan çiçek tomurcukları kahverengileşerek ölür ve ağaçta asılı kalır. Hastalıklı dallardaki yapraklar önce mat yeşil renklidir. Uç yapraklar dışındakiler kurumadan dökülür. Hastalıklı sürgünlerde iletim demetleri koyu kahverengidir. Hastalık zeytin ağaçlarında verim düşüklüğü ve ölüme neden olmaktadır.

Kültürel Önlemler: 

• Sağlıklı üretim materyali kullanılmalıdır. 

• Toprak işleme yüzeysel ve ağacın taç izdüşümüne girmeden yapılmalıdır. 

• Gübreleme yaprak ve toprak analiz sonuçlarına göre yapılmalıdır. Aşırı azotlu gübrelemeden kaçınılmalıdır. 

• Zeytin bahçelerinde hastalığın bulaşma ve taşınma riskini arttırdığı için kesinlikle ara tarım yapılmamalı, yabancı otlarla da mücadele edilmelidir.

3. Halkalı Leke Hastalığı  (Spilocaea oleaginea = Cycloconium oleaginum)

İlk belirtiler ilkbaharda yaprak üst yüzeyinde görülen siyahımsı-gri renkte yuvarlak nokta şeklindeki lekelerdir. Bu noktaların olduğu bölgede renk açılır, etrafında açık renkli bir halka oluşur. Bunu dıştan ikinci bir halka çevirir. Bu görünüm nedeni ile hastalığa halkalı leke denmektedir. Hastalıklı yapraklar dökülür. Bu da verim azalmasına ve erken meyve dökümüne yol açar.

Kültürel önlemler: 

• Ağır su tutan topraklarda, nemli yerlerde zeytinlik tesis edilmemeli, tesis edildiyse drenaj kanalları açılarak fazla su akıtılmalıdır.

• Gübreleme ve sulama tekniğine uygun yapılmalıdır. Fazla azotlu gübre kullanılmamalıdır.

• Ağaçlar havalanacak ve ışık alacak şekilde budanmalı, kuru dal ve dalcıklar budanarak temizlenmelidir.

• Yere dökülen lekeli yapraklar toplanıp yakılmalı veya sürülerek gömülmelidir.

Kimyasal Mücadele:

Halkalı leke hastalığının kimyasal mücadelesinde kullanılacak bitki koruma çözümlerimiz ve dozları aşağıda verilmiştir.

4. Antraknoz (Colletotrichum gloeosporioides = Gloeosporium olivarum)

Zeytin meyvelerindeki ilk belirtiler meyveler olgunlaştığında düzenli veya düzensiz şekilde kahverengileşme şeklinde görülür. Meyvenin büyümesiyle birlikte lezyonlar birleşerek meyvenin tamamını çürütebilir. Hastalık belirtisi genellikle meyvenin uç kısmında basık içe çökmüş lezyon şeklindedir. Çürüyen meyve en sonunda mumyalaşır. Meyve dokusu sertleşerek derimsi görünüm alarak dalda asılı kalır. Hastalığın şiddetli enfeksiyon yaptığı yıllarda % 50’ye varan oranda verim kaybı olabilmektedir. Zeytin antraknozu meyvenin sofralık özelliğini kaybetmesine neden olmakta, bunun yanı sıra bu meyvelerden elde edilen zeytinyağlarının asitliğini ve peroksit değerini yükselterek yağ kalitesini olumsuz etkilemektedir.

Kültürel Önlemler: 

• Yere dökülen hastalıklı yaprak ve meyveler toplanmalı ve imha edilmelidir. 

• Hastalığın şiddetini azaltmak için Zeytin sineği mücadelesi yapılmalıdır. 

• Yabancı ot mücadelesi yapılmalıdır. Enfekteli dallar budanmalı ve imha edilmelidir.

Önemli Zeytin Zararlıları Ve Mücadelesi

Zeytin yetiştiriciliğinde sıkça görülen zararlılar; zeytin sineği, zeytin güvesi, zeytin kabuklu biti, zeytin kara koşnili ve zeytinde pamuklu biti olarak sıralanabilir. Zararlılar zeytin ağaçlarında zarar şekilleri ve belirtileri farklıdır.

1. Zeytin sineği (Bactrocera oleae)

Tanımı ve Yaşayışı

Baş ve antenler sarı, göğüs üzerinde 3 adet açık kahverenginde bantlar vardır. Larva, bacaksız ve şeffaf beyaz renklidir. Zeytin sineği çoğunlukla kışı toprağın 2-5 cm derinliğinde pupa halinde veya zeytinlik ve fundalıklarda ergin halinde geçirir. 

Erginler, toprak sıcaklığının 10 °C’yi bulmasından itibaren, ender olarak nisan başlarında, genel olarak hazirandan itibaren topraktan çıkmaya başlarlar. Ege Bölgesinde 4-5, Marmara Bölgesinde 3-4, Güney Doğu Anadolu Bölgesinde 2-5, Karadeniz Bölgesinde 3-4 döl vermektedir. Bir dölün gelişme süresi 30-40 gün kadardır.

Zarar Şekli

Zeytin sineği larva döneminde, meyve etinde zarar oluşturur. Larva gelişme süresinde çekirdek etrafında galeriler açarak beslenir. Meyvelerin çürüyerek dökülmesine, zeytinyağı miktarının azalmasına kısmen de yağda asitliğin yükselmesine neden olur. Özellikle sofralık zeytinlerde zararı daha büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde zeytin yetiştirilen tüm alanlarda bulunur.

Mücadele Yöntemleri

Biyoteknolojik Mücadele: 

Kitlesel tuzaklama metodu kullanılarak zeytin sineği popülasyonunun yüksek olmadığı alanlarda ( en az 5 ha) zeytin sineği ile başarılı bir şekilde mücadele etmek mümkün olmaktadır. Bu amaç için Bakanlıkça ruhsatlandırılmış tuzak tipi kullanılmalıdır. 

Kimyasal Mücadele:

Ergin çıkış zamanları iklim, toprak karakteri, çeşit v.b. etkenlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Bölge farklılıkları dikkate alınarak, meyvelerin yumurta koyma olgunluğuna geldiği dönemde vuruk sayımları yapılarak, yeterli vuruk ve tuzaklarda yakalanan Zeytin sineği ergin sayısında artış görülmesi halinde ilaçlamaya geçilmelidir. Bu nedenle tuzakların haziran ayının ilk yarısından itibaren asılması gerekmektedir. Vuruk sayımları haftada 1-2  defa, ağaçların güney-doğu kısımlarındaki parlak, yağlanmaya başlamış, en az 1000’er meyvede yapılarak, vuruk yüzdesi belirlenir. Yapılan sayımlar sonucunda, salamuralık çeşitlerde %1 vuruk, yağlık çeşitlerde ise %6-8 vuruk saptandığında, kısmi dal ilaçlaması veya kaplama ilaçlama yapılmalıdır.

Zeytin sineği ile kimyasal mücadelede Karate Zeon ürünümüzü tercih edebilirsiniz, ürünümüzün söz konusu zararlıya karşı kullanım şekli ve dikkat edilmesi gereken detaylar aşağıdaki gibidir;

Kullanma Şekli: 

Zeytin-Zeytin Sineği: Meyvelerin yumurta koyma olgunluğuna geldiği dönemde meyvelerde vuruk sayımları yapılarak; sofralık çeşitlerde % 1,  yağlık çeşitlerde % 6-8 vuruk saptandığında ilaçlama yapılır.

2. Zeytin Güvesi (Prays oleae)

Tanımı ve Yaşayışı 

Ergin kelebeğin genel görünüşü gümüşü renklidir. Üst kanatların üzerinde siyah renkli lekeler ve kenar uçlarında da gümüşi renkli saçaklar bulunur. Larvaları, genellikle kirli beyaz ve sarımtrak renktedir. Pupa dıştan görülebilen seyrek dokulu beyaz bir kokon içinde bulunur. Zeytin güvesi yılda 3 döl verir ve her döl zeytin ağacının ayrı fenolojik dönemlerinde zararlı olur. Her döl zarar yaptığı döneme göre “yaprak dölü”, “çiçek dölü” ve “meyve dölü” olarak isimlendirilir.

Zarar Şekli

Zararı, Zeytin güvesinin larvaları oluşturmaktadır. Zeytin güvesi larvalarının meydana getirdiği zararları zeytin ağacının 3 ayrı fenolojik döneminde incelemek mümkündür. 

Yaprak dölü zararı: Larvalar, yaprağın iki epidermisi arasında, açtıkları galerilerle, yaprak ve sürgün uçlarında beslenmeleri ile zararlı olur. 

Çiçek dölü zararı: Larvalar, çiçek salkımları arasında beslenerek salkımlardaki tomurcuk ve çiçekleri tahrip ederek meyve tutumunu önlerler. 

Meyve dölü zararı: Yumurtadan yeni çıkan larvalar meyvenin içine meyve sapı dibinden girerek meyve ile meyve sapının birleştiği kısmı tahrip eder ve bu meyvelerin dökülmelerine neden olur.

Zeytin güvesinin meyvelerdeki zarar oranı yıllara ve bölgelere göre değişir. Bazı yıllarda bu zarar %30’a kadar ulaşan ürün kaybına neden olabilmektedir. 

Mücadele Yöntemleri

Biyoteknolojik Mücadele:

Kitlesel tuzaklama: Zeytin tomurcuklarının kabarmaya başladığı mart sonu nisan başlarında, 3 zeytin ağacına bir delta tipi eşeysel çekici tuzak asılarak düşük ve orta yoğunluktaki popülasyonlarda bu zararlı ile etkili bir mücadele yapılabilir.

Kimyasal Mücadele:

Zararlının tercihen sadece meyve dölüne karşı ilaçlama yapılmalıdır. Kontrol edilen mercimek büyüklüğündeki zeytin meyvelerinin %10’unda canlı “yumurta+larva” olması halinde ilaçlama yapılmalıdır. 

Zeytin güvesi ile kimyasal mücadelede Karate Zeon ürünümüzü tercih edebilirsiniz, ürünümüzün söz konusu zararlıya karşı kullanım şekli ve dikkat edilmesi gereken detaylar aşağıdaki gibidir;

Kullanma Şekli: 

Zeytin güvesi : Zararlının çiçek dölünde ilaçlama tavsiye edilmemektedir. Ancak ürünün az olduğu yıllarda mevsim başında yaprak ve yeni sürgünlerde %10'dan fazla zarar görüldüğünde, çiçek dölünde ilk kelebeklerin yakalanmasından 7-10 gün sonra çiçek dölüne bir ilaçlama yapılır. Tercihen sadece meyve dölüne karşı ilaçlama yapılmalıdır. Kontrol edilen mercimek büyüklüğündeki meyvelerin % 10'nunda canlı "yumurta+larva" olduğunda ilaçlama yapılır.

3.Zeytin Kabuklu Biti (Parlatoria oleae)

Tanımı ve Yaşayışı

Ergin dişinin vücudu, oval şekilde olup, koyu eflatun veya mor renktedir. Erkek, pembemsi eflatun renkte, 1 mm uzunluğunda narin yapılı ve bir çift kanatlıdır. Kışı olgun dişi döneminde geçirir. Yumurtalarını o yılın iklim koşullarına göre, nisan ayının ilk yarısı veya mayıs ayı ilk haftasında bırakmaya başlar. Yumurtlama 2 aya yakın süre devam eder. 

Mayıs ayı ortalarına veya sonlarına doğru görülen hareketli larvalar dallara, yaprak ve meyvelere giderek, kendilerini uygun bir yere tespit eder ve beslenmeye başlarlar. İkinci döle ait yumurtalar temmuz ortaları veya sonlarında görülür. İkinci dölün erginleri genellikle kışlamaya çekilir. Zararlı yılda 2 döl verir. 

Zarar Şekli

Zeytin kabuklubiti, ekonomik yönden önemli bir zararlıdır. Zararını, meyve ağaçlarının gövde, dal, sürgün, yaprak ve meyvelerinde meydana getirir. Popülâsyonu yüksek olduğunda, ağaçların kurumalarına neden olur. Zararlının beslenirken kırmızı veya mor lekeler meydana gelir.  Böyle lekeli meyveler pazar değerini kaybetmekte, depolamada büyük kayıplara uğramakta ve konserveleri yapılmamaktadır. Ülkemizin tüm bölgelerinde bulunmaktadır. 

Mücadele Yöntemleri 

Kültürel Önlemler:

• Bulaşık bahçelerde toprak işlemesi, sulama, gübreleme ve budama işleri usulüne uygun olarak yapılmalıdır. 

• Budamadan kalan artıklar mutlaka yakılarak yok edilmelidir. 

• Bulaşık ağaçlardan alınan dayak ve sırıklar temiz ağaçlarda kullanılmamalıdır.

• Bahçe kenarındaki çit bitkileri kontrol edilmeli zararlıya rastlanırsa, bitkilerde ilaçlanmalı veya kesilip yakılmalıdır.

• Zeytin bahçelerinde genellikle nem oranı yüksek sahil kesimleri ile sulanan bahçelerde yer alan ve yeşil sofralık olarak değerlendirilen zeytin çeşitlerini daha çok tercih eder.

 Kimyasal Mücadele:

Bulaşık meyve bahçeleri devamlı kontrol altında bulundurulmalıdır. Gözler patlamadan önce bahçeyi temsil edecek 5 ağacın çeşitli yönlerindeki dallar kontrol edilir. Canlı bireylerin varlığı ve oranı incelenir. Mayıs ayının ilk haftasından başlayarak da hareketli larva çıkışı gözlenmelidir. Zararlı kışı genellikle olgun dişi döneminde geçirmektedir. Bu dönemde dişi kabukları çok sert ve kalındır. Bu yüzden kışlık ilaçların etkisi pek yüksek olmamaktadır.

Zeytin kabuklubiti ile kimyasal mücadelede Porkan ürünümüzü tercih edebilirsiniz, ürünümüzün söz konusu zararlıya karşı kullanım şekli ve dikkat edilmesi gereken detaylar aşağıdaki gibidir;

Kullanma Şekli

Zeytinde zeytin kabuklubitine karşı: Yumurtalı dişiler kontrol edilerek ve yumurtaların %50’sinin açıldığı (ikinci döl erginlerinin %70-80’i bulduğu) zaman uygulama yapılmalıdır.

4. Zeytin Pamuklu Biti (Euphyllura olivina)

Tanımı ve Yaşayışı 

Genç nimfler genel olarak sarı veya açık yeşildir. Nimfler vücutlarından, çok ince iplikçiklerden meydana gelmiş balımsı bir madde çıkarırlar. İplikçikler bir pamuk yığını gibi toplanarak kümelenirler.  Pamuklubitler, kışı ergin olarak, ağaçların kabuk altlarında, yarık ve çatlaklarında ve hatta sürgün ve koltuklarında geçirirler. Erginler şubat ayı ortalarından itibaren faal duruma geçmeye başlarlar.

Zarar Şekli

Zeytin de pamuklu bitlerin larvaları zeytin somaklarında tomurcuk sapları ve sürgün uçlarında bitkinin öz suyunu emerek, ağaçların ve sürgünlerin zayıflamasına, çiçek ve çiçek tomurcuklarının dökülmesine neden olarak zararlı olurlar. Ayrıca ergin öncesi dönemlerinde balımsı madde üreterek çiçek tomurcukları ve çiçeklerde zararlı olurlar. Böylece zeytin ağaçlarının çiçeklenmesi ve dolayısıyla meyve bağlamasını oldukça düşürür. Zararlının yoğunluğu arttıkça zarar oranı yükselir. Ancak düşük yoğunluklarda pek zarar hissedilmez. Ülkemizde zeytin yetiştirilen bütün bölgelerde yaygındır.

Mücadele Yöntemleri

Kültürel Önlemler: 

Bütün koşnillerde olduğu gibi bununda zararını, önlemek amacıyla ağaçlar daima sağlıklı tutulmalı, bol güneş almasına ve havalanmasına dikkat edilmelidir.

Kimyasal Mücadele: 

Zeytin pamuklubiti ile kimyasal mücadelede Karate Zeon ürünümüzü tercih edebilirsiniz, ürünümüzün söz konusu zararlıya karşı kullanım şekli ve dikkat edilmesi gereken detaylar aşağıdaki gibidir;

Kullanma Şekli

Zeytin-Zeytin Pamuklubiti: İlaçlama, sürgün uçlarında ilk pamuklanmalar görüldükten 7-10 gün sonra başlamak üzere çiçeklenme zamanına kadar yapılır.