Buğday'da Kahverengi Pas Hastalığı ve Mücadelesi
Dünya nüfusunun gıda güvenliği açısından yaşamsal öneme sahip tahıl bitkisi buğday, aynı zamanda yeryüzündeki biyolojik çeşitliliğin en değerli yapı taşlarından biridir. Buğday dünyada en fazla üretimi yapılan bitkidir. Aynı zamanda milyonlarca insanın geçim kaynağıdır ve çok sayıda sanayi ürününün de hammaddesidir. Ülkemizde buğday ekim alanı 6,63 milyon ha olup 20,5 milyon ton buğday üretilmiştir ve ortalama verim ekmeklik buğdayda 291 kg/da, makarnalık buğdayda 318 kg/da’ dır.
Gıda güvenliğinin sağlanabilmesi için kaliteli ve verimli buğday üretilmesi oldukça önemlidir. Buğday verimini ve kalitesini olumsuz etkileyen birçok biyotik ve abiyotik faktörler bulunmaktadır. Bu biyotik faktörlerden en yaygın ve en yıkıcı olanlarından birisi de buğdaydaki pas hastalıklarıdır.
Puccinia recondita tritici fungusunun sebep olduğu kahverengi pas hastalığı ekmeklik buğday (Triticum aestivum), makarnalık buğday (Triticum durum) çeşitlerinde yaygın görülen bir hastalıktır. Kahverengi pas patojeni çok hassas çeşitlerde yaprak kını ve kavuzu enfekte edebilmesine karşın öncelikli olarak geniş ve yassı yapraklara saldırmaktadır. Buğdayda kahverengi pasın erken ortaya çıkması daha yüksek verim kayıplarına sebep olmakta; başaklanma döneminde (başak oluşumunda) bayrak yaprakta %60-70 oranında oluşan enfeksiyon %30’dan fazla verim kaybına sebebiyet verirken, benzer enfeksiyon seviyesi hamur olum döneminde %7’lik kayba, daha erken dönemlerindeki kahverengi pas enfeksiyonları %50’den daha büyük kayıplara sebep olabilmektedir. Kahverengi pas zararı sarı ve kara pas zararından daha az dikkat çekici olmasına rağmen daha sık ve geniş alanda görülmesi sebebiyle dünya genelinde diğer paslardan daha büyük toplam kayıplara neden olmaktadır.
Yoğun epidemi ve yoğun kayıplar özellikle bayrak yaprağın başaklanmadan önce inokule olduğu durumlarda meydana gelmektedir. Bazen sonbahar ekimi yapılan buğdaylar da sonbahar döneminde yoğun olarak enfekte olabilmektedir. Bu durumda kök gelişiminde, kardeşlenmede, kış döneminde hayatta kalma azalmakta, hatta başaklanmadan önce dahi bitki ölümleri söz konusu olabilmektedir.
Tanımı ve Yaşayışı
Kahverengi pas (P.recondita tritici) etmeninin yazlık ve kışlık sporları genelde sarı pasınkilere benzerler. Hastalık etmeni, kışı ılıman geçen bölgelerde ve sahillerde üredospor halinde, güzlük ekinlerde ve yaz ortasında taze yaprak veren yabani buğdaygillerde geçirir. İlkbaharda yazlık sporlarını oluşturarak çoğalır ve rüzgarla yayılan sporlar, aygun koşullarda (yüksek nem ve 15-20°C sıcaklık) yeni enfeksiyonlara neden olurlar.
Bu etmenin yaşam çemberine bazen, ara konukçuları olarak da sedef otları (Thalictrum spp., Isopyrum spp.) girer. Kışı geçiren kışlık sporlar, ilkbaharda çimlenerek bazidiosporları oluştururlar. Bunlar rüzgarla ara konukçulara ulaşarak onları enfekte ederler. Yapraklarda çok sayıda piknidyum ve esiyum meydana gelir. Esiyumlarda oluşan esiyosporlar rüzgarla dağılarak buğdayları enfekte ederler ve sonra oluşan üredosporlarla yeni enfeksiyonlara neden olurlar.
Belirtileri, Ekonomik Önemi ve Yayılışı
Genellikle yapraklarda görülür ve bu nedenle "Yaprak pası" olarak da isimlendirilir. Portakal sarısı veya koyu kahverengindedir. Hastalığın ilerlemesi ile püstüller üzerindeki epidermis parçalanır, ancak bu durum Kara pas'taki kadar belirgin değildir. Yazlık sporların içinde bulunduğu püstüller yaprak yüzeyinde düzensiz ve irili ufaklı olarak görülür. Bazen bu pasın belirtisi olarak, bir esas püstül etrafında çepeçevre bir veya iki daire halinde daha küçük püstüller oluşur ki, bu belirti özellikle kahverengi pasın tanımında önemlidir. Bu pas genellikle bitkilerde sarı pas'tan sonra kara pas'tan önce görülür.
MÜCADELESİ
Kültürel Önlemler
Havalanmayı engellemesi ve nem artışına neden olduğu için sık ekim yapılmamalıdır.
Toprak analizi sonuçlarına göre gübreleme yapılmalıdır.
Paslara karşı dayanıklı buğday çeşitleri kullanılmalıdır.
Yabancı ot mücadelesi tekniğine uygun ve zamanında yapılmalıdır.
Çevredeki ara konukçular imha edilmelidir.
Kimyasal Mücadele
Kahverengi Pas hastalığının kimyasal mücadelesinde kullanılacak bitki koruma çözümlerimiz ve dozları aşağıda verilmiştir.
